Ronja springt!

Controlesystemen zijn continu in beweging; er is voortdurend verandering die alle aspecten van het systeem beïnvloedt. Elke poging om dit vast te leggen in een statisch beeld, doet de dynamiek van het complexe systeem tekort. Dat merk je ook als je met behulp van de Perceptual Control Theory (PCT) een verandering in een mens probeert te beschrijven. Om een complex systeem te beschrijven, hebben we verhalen. Goede schrijvers zijn als geen ander in staat om het levende van complexe systemen te vangen, als hoofdpersonen met elkaar en met zichzelf in de knoop zitten. Als je het boek Ronja de Roversdochter (Ploegsma, 1982) in de kast hebt staan, lees dat dan eens met de blik van controle, conflict en reorganisatie.

Opdracht bij twee fragmenten

Lees de onderstaande vragen over conflicten en de oplossingen van conflicten in het verhaal. Lees dan de twee fragmenten uit het kinderboek Ronja de Roversdochter, en beantwoord de vragen. We kunnen geen uitgebreide fragmenten uit het boek opnemen, i.v.m. copyright. Gebruik dus je eigen boek of leen het bij je (online) bibliotheek.

Raadpleeg later de modeluitwerking onderaan dit artikel.

1. Welke conflicten zie je tussen de roversbendes en tussen Ronja en haar vader? En binnen Mattis en Ronja en Birk? Welke doelen hebben ze die met elkaar botsen?
2. Wat gebeurt er met Mattis als hij heeft gezegd dat hij geen dochter meer heeft? Op welk niveau speelt dit conflict zich ongeveer af? Hoe voelt hij zich daarbij?
3. Wat gebeurt er als Mattis en Ronja elkaar weer ontmoeten in het bos? Is er een hoger niveau betrokken? Wat doet dat met Mattis en met Ronja?
4. Zie je Ronja’s achtergrondgedachten? Wat betekent hun hereniging voor Birk? Hoe lost dat zich op?
5. Wat merk je zelf emotioneel als je leest? Wanneer raakt het je? Hoe komt dat, denk je?

Fragment 1. de Kloof

Ronja de roversdochter woont met haar ouders, Mattis en Lovis, en een bende rovers in de burcht van Mattis. In de winter is er echter in een afgesplitst gedeelte van de burcht een andere roversbende ingetrokken, de groep van Borka en zijn vrouw Undis. In het geheim is Ronja bevriend geraakt met Borka’s zoon, Birk. Birk is gevangen genomen door Mattis, en Ronja kan daar niet tegen. Mattis is van plan Borka zijn zoon terug te geven, op voorwaarde dat Borka’s bende uit de burcht vertrekt. De twee bendes staan aan weerszijden van de kloof die de burcht splitst, de Hellepoel.

→ Lees uit hoofdstuk 9 het fragment over de Kloof, pagina 111 – 115 (veertiende druk, 2005). 

Ze stonden nu net als de vorige keer aan beide kanten van de Hellepoel. Mattis en Borka en al hun rovers. Undis was er ook en Ronja hoorde haar gejammer en gevloek al vanuit de verte. Al haar brandende verwijten waren voor Mattis bestemd, maar die liet zich niet langer dan strikt noodzakelijk was de huid vol schelden. […]

Fragment 2. Het Weerzien

Ronja’s vader Mattis is verscheurd door verdriet. Hij verklaart geen dochter meer te hebben. De moeders komen overeen hun kinderen tegen elkaar te ruilen, en zo komen Ronja en Birk weer bij hun eigen familie terug. Mattis sluit zich voor iedereen af en ontkent het bestaan van Ronja. Ronja en Birk verlaten de burcht en brengen het voorjaar door in het bos, waar ze in een grot zijn gaan wonen. 

→ Lees uit Hoofdstuk 16 bladzijde 178-181.

Ronja liep langs het smalle pad bergafwaarts en keek goed uit zodat ze niet mis stapte en op haar kop naar beneden rolde. Het laatste stukje holde ze tussen de berken en sparren door naar de open plek waar de bron was. Maar zodra ze die zag bleef ze stokstijf staan. Er zat iemand op de steen bij de bron. Mattis zat er! Mattis en niemand anders! […]

Opdrachtuitwerking

1. Welke conflicten zie je tussen de roversbendes en tussen Ronja en haar vader? En binnen Mattis en Ronja en Birk? Welke doelen hebben ze die met elkaar botsen?	De rovers willen allebei in de burcht wonen, maar niet met elkaar. Ronja wil dat haar vader een goed mens is, en rovers doen mensen kwaad. Mattis wil zowel een goede vader zijn voor Ronja als een stoere roverhoofdman zijn. Ronja wil bij Birk zijn, en bij Mattis. Birk wil bij Ronja zijn, en niet bij Mattis. Etc.
2.Wat gebeurt er met Mattis als hij heeft gezegd dat hij geen dochter meer heeft? Op welk niveau speelt dit conflict zich ongeveer af? Hoe voelt hij zich daarbij?	Mattis dissocieert. Een gedeelte van zijn controlesysteem wordt buiten bewustzijn gehouden door zijn dochter te ontkennen. Zo voelt hij de pijn niet die bij Ronja hoort. Het gaat om een hoog niveau – systeemconcepten, zijn identiteit. Mattis is zichzelf niet meer.
3. Wat gebeurt er als Mattis en Ronja elkaar weer ontmoeten in het bos? Is er een hoger niveau betrokken? Wat doet dat met Mattis en met Ronja?	De ontmoeting tussen Mattis en Ronja brengt bij beiden het bewustzijn voor de pijn van de ander. Ze zien elkaar huilen. Dat bewustzijn maakt ruimte voor reorganisatie. Ronja wil graag met Mattis mee en voelt zich opgelucht – een conflict is opgelost en de controle hervonden, doordat Mattis een ‘level up’ gaat.
4. Zie je Ronja’s achtergrondgedachten? Wat betekent hun hereniging voor Birk? Hoe lost dat zich op?	Maar op de achtergrond roept ze ook in haar gedachten naar Birk, ze voelt dat hij hier nog niet bij past en dat het dus nog niet goed is. Het lost zich op doordat Ronja bij Birk het bewustzijn naar een hoger niveau tilt, ze benoemt het principe dat hen bindt: ze laat zich niet scheiden. Vanuit dat principe worden alle oplossingen nu bekeken, en het maakt niet meer zoveel uit wat ze nu precies doen. Er is eenheid in de controle hogerop.
5. Wat merk je zelf emotioneel als je leest? Wanneer raakt het je? Hoe komt dat, denk je?	Ik merk altijd dat ik emotioneel wordt als een conflict op hoger niveau wordt opgelost.  Het voelt dan als iets groots, iets belangrijks dat zich voltrekt, en ik kan er niets aan doen, dat raakt me. In deze fragmenten bij de hereniging met Mattis, en bij de resolutie tussen Ronja en Birk.

Controle, conflict en reorganisatie in uitvoering

Fragment 1. De Kloof

Als de families tegenover elkaar staan aan de kloof en Mattis Birk gevangen houdt, springt Ronja over de kloof en draait daarmee de hele situatie om. 

• Je merkt bij Undis, de moeder van Birk hoe ze op dat moment geen controle heeft. Ze lijdt. Ze wijt het verlies van haar controle (ze mist haar zoon nu) aan Mattis. Ze haat hem, en scheldt hem de huid vol.
• Ronja staat eerst aan de kant van haar familie, maar verdraagt het niet dat haar vriend zo wordt behandeld. Ze ervaart geen controle, het is allemaal niet zoals ze wil dat het is. 
• Borka probeert controle te krijgen over zijn eigen percepties. Hij wil zijn zoon terug krijgen. Hij probeert dat door Mattis een hoger doel te laten inzien – dat zijn gedrag niet waardig is. Een goed mens doet zoiets niet. Mattis weert het af. Hij wil het niet (bewust) weten. 
• Borka heeft geen controle. Hij voelt het conflict. Hij wil iets zeggen, hij wil handelen zodat hij Birk terug krijgt, maar hij weet al dat Mattis niet te vermurwen is. Hij slikt zijn woorden in. Hij ziet zijn zoon als belangrijker dan trots, en belooft te vertrekken. 
• Dit is een groot intern conflict voor Ronja. Ze houdt van haar vader, maar de vader die haar vriend zo lelijk behandelt, hoe kan ze die liefhebben? 
• Ronja bedenkt een plan om over de hellepoel te springen, waarbij ze merkt dat dat haar probleem kan oplossen. Controle in imaginatie, onderdeel van de controle van programma’s. 
• Ze merkt ‘plotseling’ wat haar te doen staat. Haar idee zou alles veranderen. Dit is reorganisatie.
• De rovers van Mattis verliezen alle controle. Hun liefste Ronja pleegt verraad door over de kloof te springen. Dat hun liefste roverskind dit verraad pleegt, kunnen ze niet plaatsen. Dat is onmogelijk.
• Borka begrijpt dat Ronja de situatie heeft omgedraaid. Hij heeft weer controle over de situatie, en voelt zich niet langer machteloos nu hij Ronja heeft. 
• Mattis is de controle volledig kwijt. Hij was altijd tegelijkertijd de beste vader en de beste rover. Nu kan dat niet meer samen gaan. 
• Mattis krijgt het niet voor elkaar om de controle terug te krijgen door anders over de situatie te gaan denken. Het enige dat hij vanuit deze vernedering kan doen, is niets meer voelen. Hij dissocieert. Hij voelt geen pijn meer, maar moet daarmee in zijn bewustzijn het bestaan van zijn Ronja buitensluiten. Hiermee is de controle weer terug, maar over slechts een deel van de mens die hij was.
  

Fragment 2. Het Weerzien

Na een lange winter ontmoet Ronja haar vader weer in het bos. 

• Er is bij Mattis een klein beetje ruimte voor bewustzijn dat er een lange tijd niet mocht zijn. Daar is dan ook het verdriet, dat hij een tijd niet kon voelen. 
• Ronja ziet het verdriet, de tranen van haar vader,  en ziet hoe haar vader het moeilijk heeft. Hoe moeilijk hij het heeft gehad om vader en roverhoofdman tegelijk te zijn, zonder Ronja. Ronja heeft nu een hoger perspectief waarin ze haar eigen pijn naast die van haar vader kan zien.
• Mattis hervindt zijn controle, en raakt vol vreugde. Hij heeft zijn kind weer terug! 
• Ronja verlangt er naar om weer thuis te komen, maar ze denkt aan Birk. Terwijl ze bij Mattis is, praat ze in haar hoofd tegen Birk. Dit zijn achtergrondgedachten van Ronja – het is nog niet goed zo! Er is nog een conflict!
• Birk merkt nu dat hij de controle gaat verliezen – zijn Ronja is gelukkig, en laat hem in de steek. Dat verlies doet hem pijn. Hij wil dat niet voelen, en wenst dat het zo snel mogelijk voorbij is.
• Ronja ziet het conflict voor zich: ze kan niet én Mattis volgen, én bij Birk blijven. Ze was zich zojuist heel erg bewust van haar wens om Mattis te volgen. Nu trekt de andere kant – ze wil toch bij Birk blijven. 
• Mattis is ook intern wat in beweging gekomen. Hij ziet dat om zijn dochter te behouden, hij rekening moet gaan houden met haar vriendschap met de zoon van de vijand. Hij denkt voorzichtig wat minder zwart-wit. Vanuit zijn wens om een goede vader voor Ronja te zijn, kan hij iets meer ruimte geven.
• Als Mattis voorzichtig ruimte geeft om ook Birk op te nemen in zijn bende, hervindt Ronja controle op hoog niveau. Een heerlijk gevoel!  Ze ziet kans om én haar vader, en Birk bij zich te hebben. Een groot conflict verdwijnt daarmee. 
• Maar nog niet het hele systeem wil meebewegen. Ze merkt dat Birk er niets voor voelt om mee te gaan, ook al vindt Ronja het een goed plan. Dat is een nieuw conflict voor Ronja – ze gaat met Birk praten om het op te lossen. 
• Ronja merkt dat ze op het niveau waar ze nu zit, geen controle krijgt. Ze krijgt Birk zo niet mee naar Mattis, Birk weigert. 
• Ze brengt het bewustzijn van Birk naar een hoger niveau, door het groter te maken: het gaat niet alleen om hemzelf, maar om het leven van hen allebei. Ze laat Birk zien dat ze een groot principe volgt: dat niets hen kan scheiden. 
• Dat principe verenigt vervolgens alle percepties daaronder, voor Ronja en ook voor Birk (hij straalt): het maakt niet meer uit wat ze doen, gescheiden zullen ze niet worden. De keuze voelt niet moeilijk meer, er is nu controle van een hoger niveau waarin alles daaronder kan en mag bewegen.

Gemerkt, hoe dat werkt?

Het werkt bij andere boeken van Astrid Lindgren ook! En bij veel verhalen zie je een patroon van conflict, controleverlies, reorganisatie waarbij de oplossing van het ene conflict steeds weer een verstoring betekent van de controle van de hoofdpersoon zelf of een andere persoon. Zo gaat het verhaal door.