In mijn werk als universitair docent aan de Open Universiteit train ik studenten in gespreksvaardigheden. Na afloop van zo’n intensieve cursus laten de studenten dan vaak opgetogen weten dat ze nu veel makkelijker durven de controle los te laten, waardoor de gesprekken veel soepeler lopen.
Ik trek dan stilletjes mijn tenen krom.
Hun idee van controle is dat krampachtige, dat sturende, bepalende, naar voren leunen en er bovenop zitten in een gesprek. Terwijl vanuit mijn blik gezien dat juist ónvermogen is, onmacht, de ervaring van weinig controle en daarom te veel en te hard proberen. Helemaal geen controle. Wat ze loslaten noemen, is juist wél controle.
Wat ik zou willen is dat mijn studenten zouden zien dat controle veel breder en rijker is dan wat je een controlfreak ziet doen. Controle is het in een bepaalde gewenste toestand houden van je ervaring. Als je fietst, dan is de gewenste toestand de ervaring van rechtop bewegend in een bepaalde richting met een bepaalde snelheid. Dat lukt je voortdurend, door te trappen, je lichaam te bewegen, te kijken en te sturen als nodig. Fietsen is controle, en de controle loslaten betekent dat je onverbiddelijk in de berm belandt.
Controle is er voortdurend, en wil je helemaal niet loslaten. Alles in je systeem is er op gericht de controle te behouden. De ervaring van loslaten die de studenten benoemen is niet het loslaten van controle, maar het overgaan naar controle vanuit een hoger niveau. 1Controle heb je op verschillende niveaus. Dat is op een ingenieuze wijze uitgewerkt door de ontwikkelaar van de Perceptual Control Theory, William T. Powers. Hij ontwierp een architectuur van 11 levels van controle, van de intensiteit van de ervaring in je zintuigen tot het wereldbeeld dat alles bij elkaar houdt. Hier leg ik uit hoe: https://perceptualcontrol.nl/artikelen/op-onderzoek-in-de-perceptuele-hierarchie/. In zo’n gesprek herken je dat als de student meer achterover leunt, de aandacht op de ander richt en het gesprek een natuurlijke ruimte geeft om zich te ontwikkelen. In Method of Levels gesprekken herken je het als je merkt dat de vragen vanzelf komen, zonder dat je er over hoeft na te denken.
Een gesprek dat volgens een protocol verloopt, verloopt vanuit het niveau van controle van programma’s. Daarin werk je op een planmatige manier: eerst dit, dan dat, en als dit, dan dat. Als een intakegesprek waarin je afhankelijk van de antwoorden, doorvraagt op bepaalde klachten. Dat soort controle is ideaal voor heel gestructureerde situaties: als je een gesprek voert om informatie te verzamelen, bijvoorbeeld.
De rollenspelen van mijn studenten beginnen vaak zo. Als je nog niet zo vaak een hulpverleningsgesprek hebt gevoerd dan begin je vanuit het gespreksmodel, met een voorgeschreven plan. Maar het voelt lekkerder als je een niveau hoger zit.
Vanuit het hogere niveau van de controle van principes, heb je immers veel meer ruimte en heeft je gesprekspartner veel meer antwoordmogelijkheden. Controle van principes betekent dat je niet per sé een bepaald programma afwerkt, maar dat je het grotere doel in de gaten houdt. In bijeenkomsten met mijn studenten zijn mijn doelen bijvoorbeeld ‘zorgen dat iedereen ongeveer evenveel aan de beurt is’, ‘zorgen dat de sfeer veilig is’. Om die doelen te behalen doe ik heel veel verschillende dingen: ik laat studenten reageren en geef ze soms een beurt; ik maak een grapje of sta stil bij iets wat moeilijk is. Het gaat erom dat ik voortdurend mijn voelsprieten uitgestoken houd voor die doelen die ik belangrijk vind. Is het veilig? Is het gelijk verdeeld?
In hun gesprekken leren studenten die hogere doelen herkennen en in de gaten houden. Krijgt mijn gesprekspartner voldoende ruimte? Sluit ik voldoende aan? Vraag ik door op waar het pijnlijk is? Zo kunnen ze steeds meer het programma overstijgen en vanuit die hogere doelen opereren. En daar ervaren ze controle: ze voeren het soort gesprekken dat ze willen voeren. Ze leunen achterover, laten het gesprek natuurlijk bewegen en sluiten de cursus vol vertrouwen af.
Alleen jammer dat ze dat dan ‘de controle loslaten’ noemen. Daar wil ik toch eens vanaf.
Eva de Hullu
Februari 2022
